Muhabbet kuşu

Muhabbet kuşu
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Aves (Kuşlar) Takım: Psittaciformes (Papağansılar) Familya: Psittacidae (Papağangiller) Cins: Melopsittacus Gould, 1840 Tür: M. undulatus
Binominal adı
Melopsittacus undulatus Shaw, 1805

Muhabbet kuşu, bir tür küçük papağan türü olup Avustralya kıtasına özgü Melopsittacus cinsinin içinde yer alan tek türdür. Küçük, uzun kuyruklu bu kuşlar yabani ortamda genel olarak yeşil veya sarı tüy rengine ve kanatlarında siyah taralı çizgilere sahiptir. Bu alımlı dış görünüşlerinden ötürü, muhabbet kuşları, dünya genelinde yoğun olarak evcil olarak beslenmektedir. Evlerde beslenen muhabbet kuşları mavi, beyaz, tamamen sarı veya tamamen beyaz renge sahip olabildikleri gibi, çok farklı kombinasyonlarda olabilirler. Öyle ki bazı muhabbet kuşlarının ibikleri bile bulunabilmektedir. Doğal ortamlarında ağırlıklı olarak tohumla beslenen bu tür, Avustralya'nın kurak bölgelerindeki zorlu koşullarda beş milyon yıldan beri varlıklarını sürdürmektedir.

Muhabbet kuşları, kırmızı papağanlar ve incir papağanlarıyla yakın akrabadırlar.

Konu başlıkları 1 Evrim 2 Anatomi ve fizyoloji 2.1 Görüş 3 Ekoloji 4 Evcilleştirme 4.1 Kafes gereksinimleri 4.2 Beslenme 4.3 Yumurtlama 4.4 Yavrulama sorunları 4.5 Gelişim 4.6 Renk mutasyonları 5 Konuşma özelliği 6 Ayrıca bakınız 7 Kaynaklar 7.1 Notlar 7.2 Kaynakça 8 Dış bağlantılar

Evrim

Evrimsel geçmiş

Kırmızı papağan (Lori)   Muhabbet kuşu   İncir papağanı s.s. (Cyclopsitta ve Psittaculirostris)

Muhabbet kuşunun filogenetik pozisyonu.

Geleneksel olarak çizgili tüyleri nedeniyle muhabbet kuşunun Neophema ve Pezoporus arasındaki geçiş türü olduğu düşünülmekteydi.
Ancak DNA dizileri esas alınarak yapılan son filogenetik çalışmalar, bu kuşların kırmızı papağan (alt familya: Loriinae) ve incir papağanı (oymak: Cyclopsittacini) ile yakın akraba olduğunu ortaya çıkardı.

Anatomi ve fizyoloji

Doğal ortamlarında muhabbet kuşları, 18 cm uzunluğunda, 30-40 gram ağırlığındadır. Karın ve but bölgeleri açık yeşilken, arka ve kanat yüzeyleri siyah-sarı çizgi ve desenlerle örülüdür. Alın ve surat bölgesi yetişkinlerde sarıdır. Ancak genç bireyler, 3-4 aylıkken yetişkin tüylerine ulaşmaya başlamalarına değin, gagalarının üstündeki zara kadar uzanan siyah çizgiler barındırır. Gırtlaklarının iki yakasında mor bir bölge ve siyah benekler bulunduran bu kuşlar, koyu mavi kuyruğa ve kuyruk tüylerinin dışında açık sarı bölgelere sahiptir. Kanatlarında yeşilli-siyahlı uçuş tüyü barındırırlar. Gagaları zeytin yeşili ve iki parmaklı bacakları mavimsi gri renge sahiptir.^[8]

Avustralya'da doğal ortamlarında yaşayan muhabbet kuşları, evcil olanlarına göre daha küçüktür. Bunun yanında evcilleşmiş olan kuşlarda mavi, gri, alaca, menekşe gibi renkler hakim olabilir. Ancak evcil hayvan dükkânlarında en çok mavi, yeşil ve sarı olanlarına rastlanır. Birçok diğer papağanda olduğu gibi, bu kuş türünün de kanatları morötesi ışık altında floresan özellik gösterir. Bu durumun cinsel seçilim ve kur yapma ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

Burun bölgesinin rengi, cinsiyetler arasında farklılıklar gösterir. Erkek bireylerin burunları mor ve koyu pembeyken, dişilerin burunları beyaza yakın renklere sahiptir. Bazı dişilerin burunları yavrulama dönemlerinde kahverengiye döner. Ancak albinoluk veya bazı diğer genetik bozuklukluğa sahip olan erkeklerin burunları daima açık pembe kalır.

Erkekler genelde mutlu, dışa dönük, kura yatkın, barışçıl ve ötücüdürler. Dişiler genelde baskın ve sosyal açıdan hoşgörüsüzdür.

Görüş

Birçok kuş gibi, muhabbet kuşlarının da tetrakromatik renk görüşleri bulunur.^[12] Buna ek olarak bu kuşlar, morötesi spektrumunda ışıkları da algılayabilmekte ve böylece morötesi ışıkla parlayan tüyleri sayesinde kur yapmaktadır. Gırtlak noktaları morötesi ışıkları yansıtabildiği gibi, bir kuşu diğerinden ayırmada kullanılmaktadır.

Ekoloji

Muhabbet kuşları göçmen kuşlar olup, genel olarak Avustralya'daki çalılık, çimenlik ve açık ormanlık alanlarda bulunurlar. Genel olarak küçük sürüler halinde gezinen bu kuşlar, bazı durumlarda büyük sürüler de oluşturabilirler. Sürekli yer değiştirme eğiliminde olan muhabbet kuşları, besin ve suyun durumuna göre sürekli göç ederler.^[8] Kuraklık sonucunda toplu halde ormanlık veya kıyısal alanlara giderler. Besinlerini genel olarak tohumlar, spinifeksler, çimenler, otlar ve bazen de olgunlaşmış buğdaylar oluşturur.^[8][13]

St. Petersburg, Florida, ABD'de doğaya bırakılmış yabani muhabbet kuşu sürüleri 1940'lardan beri gözlenmektedir. Ancak günümüzde 1980'lerin başında oldukları kadar bol değildirler. Bunun nedeni olarak bu kuşların bayağı sığırcık ve serçelerle rekabete girerek bu rekabette yenik düşmesi gösterilmektedir.^[14]

Evcilleştirme

Muhabbet kuşu, cennet papağanı (Agapornis roseicollis) ile beraber dünya çapında yoğun olarak evcilleştirilen iki papağan türünden biridir. Geniş kitlelerce bu kuş türü en bilindik evcil papağan ve kafes kuşu olarak bilinmektedir. Bilinen ilk muhabbet kuşu evcilleştirme girişimleri 1850'lere kadar uzanmaktadır. Yetiştiriciler uzun yıllar boyunca bu kuş türünün farklı renk, şekil ve tüy mutasyonlarına sahip bireylerini elde etmek için uğraştı. Elde edilen yeni bireyler arasında albino, mavi renkli, tarçın renkli, düz kanatlı, ibikli, siyah, gri kanatlı, opal, alaca, pullu ve mor renkli bireyler bulunmaktadır.

Standart-tip (ya da İngiliz) muhabbet kuşlarının boyutları, yabani bireylerin yaklaşık iki katı kadardır. Şişkin tüyleri nedeniyle gaga ve gözleri neredeyse görünmez olabilir. Bu İngiliz muhabbet kuşlarının fiyatları daha pahalı, ancak 7–9 yıllık olan ortalama yaşam süreleri diğer türlere göre daha kısadır. Birçok İngiliz muhabbet kuşu sahibi, kuşlarını gösterilerde görücüye çıkartır. Ancak satıştaki muhabbet kuşları genel olarak yabanileriyle yaklaşık aynı boyuttadır.

Muhabbet kuşları zeki ve sosyal hayvanlar olup, oyuncaklara, insanlara ve diğer kuşlara ilgi ve yakınlık duyabilirler. Bunun yanında özellikle dişi bireyler odun gibi materyalleri çiğneme eğilimi gösterir. Korktukları zaman kendilerini yerden olabildiğince yükseğe çıkarıp tüylerini derilerine yapıştırarak vücutlarını ince gösterirler.

Evcil muhabbet kuşları konuşmayı öğrenebilir, yeni tür ıslıklar çalabilir ve insanlarla oyun oynayabilir. Dişi ve erkek bireyler mimik sesler öğrenme ve bunları taklit etme eğilimi içindedir. Ancak bu yetenek erkek bireylerde daha gelişmiş durumdadır. Dişi bireyler genelde konuşmayı öğrendiklerinde bir düzineden daha fazla kelime öğrenemez. Erkeklerin öğrendiği kelime sayısı ise yüzlere ulaşabilir.

Evcil muhabbet kuşlarının yaşam süreleri beş ilâ sekiz yıl arasında değişir. Ancak 15-20 yıla ulaşan kuşlar bilinmektedir.^[15] Yaşam süreleri, egzersiz, beslenme ve yaşam koşullarının iyiliğiyle paralellik gösterir. İngiliz muhabbet kuşlarının ortalama ömrü, alelade muhabbet kuşlarınınkinden daha kısadır.^[

Özellikle dişilerin içgüdüsel olarak sahip olduğu çiğneme isteği, çeşitli yardımcı aletlerle beraber doyrulmalıdır. Bu sayede kuşların gagalarının törpülenme gereksinimi de sağlanmış olur.

Bunun yanında her bir muhabbet kuşunun ayrı bir kişiliği olduğu bilinmektedir. Bu nedenle elde tutulma isteği ve beğendiği oyuncaklar gibi tercihleri, bireyden bireye değişmektedir. Kimi hassas insanlarda, muhabbet kuşlarının bir çeşit hipersensitivite pnömonisi olan "kuş besleyicisi hastalığı"na yol açtığı bilinmektedir.^[17] Bu durum genelde bir odada birden fazla muhabbet kuşu besleyen insanlarda görülmektedir.

Kafes gereksinimleri

Muhabbet kuşları küçük, fakat aktif, enerjik ve canlı kuşlardır. Bir ya da iki muhabbet kuşu için en küçük kafesin en ve boyu 46 cm kadar olmalıdır. Ancak daha büyük kafesler bu küçük evcil kuşlar için daha da avantajlıdır. Bunun yanında kafes seçiminde boy değil, ene bakılarak karar verilmelidir. Muhabbet kuşları helikopterden ziyade uçaklar gibi yatay olarak uçtuklarından dolayı, yatay olarak geniş kafesler her zaman tercih edilmelidir. Ayrıca kafes telleri arası boşluk 1,25 cm değerinin üzerine çıkmamalıdır. Bunun yanında birden fazla dişiyi aynı kafese koyarken önlem alınması gerekir. Çünkü anlaşamayan dişi kuşlar birbirlerine önemli zararlar verebilirler.

Beslenme

Avustralya'daki doğal ortamlarında ot tohumlarıyla beslenen muhabbet kuşları, kuru, filizlenmiş veya ıslak tohumlarla beslenebilirler. Bu kuşlar için kuru tohum ağırlıklı beslenmek sağlıklı değildir. Veterinerler, evcil kuşlar için şu yiyecekleri önermektedir:

• Tam tahıllar ve küçük parçalı besinler: Horozibriği çiçeği, arpa, kuskus, keten, küçük makarnalar, yulaf, quinoa, buğday, yabanî ve normal pirinç.

• Yenilebilir çiçekler: Karanfil, papatya, frenksoğanı, kara hindiba, gün zambağı, okaliptüs, meyveli ağaç çiçekleri, hatmi, hanımeli, camgüzeli, leylak, güngüzeli, hercai menekşe, çarkıfelek, gül, ay çiçeği, lale, menekşe. Bu çiçeklerle kuş beslenirken dikkatli olunmalıdır. Bu çiçeklerin bulunduğu bitkilerin yaprakları muhabbet kuşları için zehir etkisi yaratabilir.

• Yeşillik ve otlar:
  • Ana besin olarak; Çin lahanası yaprağı, brokoli, karnabahar yaprağı, lahana, kara lahana, kara hindiba yaprakları, yosun, hardal yaprağı, su yosunu, tere.
  • Yan besin olarak; Horozibriği yaprağı, pancar yaprağı, karambola, pazı, maydanoz, ıspanak, şalgam yaprağı. Tüm bu besinler yüksek oksalik asit içerdiğinden aşırı tüketim sonrasında kuşlarda kemik gelişiminde olumsuzluklar doğurabilmektedir. Kimi nadir vakalarda iç organ hasarları gözlemlenmiştir.

• Meyveler (toksik etki yapan avokado hariç): elma, muz, taneli meyveler, turunçgiller, üzüm, kivi, mango, kavun, nektarin, papaya, şeftali, armut, erik. Tek çekirdekli meyvelerin ve turunçgillerin çekirdekleri, kuşlara verilmeden önce çıkarılmalıdır.

• Baklagiller: Badem, bakla, mercimek, bezelye, fındık ve tofu.

• Hububat ve bakla tohumları: Adzuki taneleri, yonca taneleri, karabuğday, mercimek, Mung fasulyesi, barbunya, susam tohumları, ay çekirdeği. Normal fasulye ve Lima fasulyesi toksik olduğundan kuşlara verilmemelidir.

• Sebzeler (pişmemiş patates, pişmemiş soğan ve her türlü mantar hariç): Pancar, brokoli, karnabahar, havuç, hıyar, her türlü lahana, marul, taze bezelye, yabanî havuç, tüm biber türleri, balkabağı, tatlı patates, domates, şalgam, kabak.

• Özel karışımlar

• Diğer yağsız, sağlıklı ve besleyici insan yemekleri.

Bu besinleri sağlamak, kuşların obezite ve lipomadan korunmasına yardımcı olur. Yetişkin muhabbet kuşları, çoğu zamanlarda yeni diyetsel eklentilere hızla uyum sağlayamazlar. Bu nedenle sağlıklı besin verilmesine genç kuşlardan başlanmalıdır. Papağanlar ve muhabbet kuşları taklit yoluyla öğrenirler. Bu nedenle yeni yiyecekleri deneyen bir başka kuş gören diğer kuşlar, bu yeni yiyecekleri denerler. Bu yol dışında, oyuncak aynanın önüne yeni besin konularak alışma sağlanabilir.

Muhabbet kuşları da dahil olmak üzere tüm papağanlar otçuldur. Ancak çok haşlanmış veya yağda kızartılmış yumurta gibi hayvansal bazı besinler de, ara sıra kullanılmak koşuluyla ve kuşların hızlı büyümesi, üremesi, hızlı tüy dökmesi veya iyileşmesi için gereken hayvansal proteini sağlamak amacıyla kullanılabilir. Ancak gereğinden fazla hayvansal proteinle beslenmek, muhabbet kuşlarının sağlığını olumsuz etkiler.

Alkol, avokado, çikolata, kafein, laktoz içerikli besinler, sarımsak ve soğan, muhabbet kuşları için oldukça toksik olup, kesinlikle bu kuşlara verilmemelidir.

Yumurtlama

Doğal ortamlarında, muhabbet kuşlarının Kuzey Avustralya'daki üreme mevsimleri Haziran ile Eylül arası, Güney Avustralya'daki üreme mevsimleri Ağustos ile Ocak arasıdır. Yine de bu kuşlar bol besin bulunduğu sürece, her zaman çiftleşebilirler^. Eşlerinin tüylerini gagalarıyla düzelten ve onları bizzat besleyen muhabbet kuşları, genelde kendi yedikleri tohumları eşlerinin ağzına kusarlar. Avustralya çapında bazı bölgelerde tarım suyuna erişilebiliriğin artmasıyla beraber bu kuşların nüfusu hızlı bir artış göstermiştir. Yuvalarını ağaç kovuklarına, çitlere, yerdeki kütüklere yapan muhabbet kuşları, 18 ilâ 21 gün süren kuluçka sürelerinin sonunda 4-6 yavru dünyaya getirir. Yumurtadan çıktıktan 30 gün sonra bu yavrular yuvayı terk etmeye başlar.^[8][13]

Doğal ortamda, tüm papağan türlerinin delikli ağaç veya kütüklere gereksinimleri vardır. Bu özellik dolayısıyla, yapay ortamda üretilen yuvalar sayesinde bu kuşların barınma ihtiyacı rahatlıkla sağlanabilir. Yumurtalar 1 ilâ 2 cm uzunlığında düz beyaz renge sahiptir. Dişiler erkek olmaksızın yumurtlayabilir, ancak bu yumurtalar döllenmediğinden dolayı çatlamazlar. Dişi muhabbet kuşlarının burun renkleri yumurtlama dönemlerinde kahverengiye yaklaşır.^[19] İlk yumurtlamanın ardından, bir sonraki yumurtlamaya kadar iki gün geçmesi gerekir.^[19] Dişiler kuluçka dönemlerinde sadece çok kısa sürelere mahsus yuvalarını terk ederler. Bu süreçte genellikle eşleri olan erkek kuşlar tarafından yuva ağzında beslenirler.^[19] Yumurtadan çıkan ilk ve son yavru arasındaki yumurtadan çıkma süresi 9 ilâ 16 günü bulabilir. Emniyetsizlik durumunda dişiler nadiren yumurtalarını yiyebilir.

Yavrulama sorunları

Bazı durumlarda yavrulma sürecinde pürüzler belirebilir. Bunun temel nedenleri arasında hastalıklar ve yetişkinlerin yavrulara saldırması gibi durumlar yer almaktadır. Çoğunlukla dişiler olmak üzere diğer kuşlar yuvaların içinde birbirleriyle veya yavrularla kavga edebilir. Bazı durumlarda çoğunlukla erkekler olmak üzere bazı bireyler karşı cinse ilgi duymayabilir ve üreme gerçekleşmeyebilir. Bunun yanında bazı bireylerin gagalarının üst üste binmesi sonucunda üreme gerçekleşmeyebilir.

Muhabbet kuşlarında gözlemlenen birçok sağlık sorunu ve fiziksel anormallikler genetiktir. Yavrulama yaptırılacak kuşların aktif ve sağlıklı oldukları belirlenmelidir. Parazitler ve patojenlere karşı kafes ve yuvalar sıklıkla temizlenmelidir. Aksi takdirde bulaşıcı hastalıklar baş gösterebilir.

Yavru kuşlarda görülen ters ayaklılık yüzünden bazı kuşlar düzgün duramaz ve hayatı boyunca sorunlar yaşar. Bu durum yuva zeminine çeşitli yataklıklar veya odunlar koyularak çözülebilir, ya da dişi muhabbet kuşunun çiğneyip yataklık yapması için birkaç parça kâğıt, yuvanın içine bırakılabilir.

Gelişim

Yumurtalar çatlayana kadar 18–20 günlük bir süre geçer. Doğan yavrular kör, çıplak ve tamamen yardıma muhtaçtır. Yavrular anne tarafından sıcak tutulup beslenir. Yaklaşık 10 günlük yaşına ulaşmış kuşların gözleri açılmaya başlar. Bu süreci tüy çıkışı izler.

Muhabbet kuşu yavruları 3. haftalarında tüy çıkarmaya başlar. Bu süreçte baba kuşlar yuvaya sıkça uğrayarak dişi ile yavrulara korunma ve beslenme konusunda yardımcı olur. Ancak yine de bazı dişiler, erkeğin yuvaya girmesini önleyerek tüm sorumluluğu kendileri üstlenirler.

Ayak büyüklüğüne bağlı olarak, genelde yalnız kalmış anneler, yavrularını veya yumurtalarını başka bir çifte verebilirler. Bu evlatlık verilen çiftin de üreme dönemi içinde olması gerekir. Evlatlık verilen yavruların bakımı bu yeni aile tarafından üstlenilir.

Yavrular büyümeye devam ettikçe, daha uzun süre yalnız kalabilir hale gelmye başlar. Beşinci haftadan sonra ebeveyn kuşlar rahatlıkla uzun süreli olarak yuvayı terk edebilirler. Bu süreç içerisinde yavru kuş, sürekli olarak kanatlarını gererek ilk uçuşuna hazırlanır. Bunun yanında gürültü yaparak düşmanları yuvadan uzak tutar. Yavrular beşinci haftadan sonra yuvayı terk etmeye başlarlar. İlk terk edişi izleyen bir hafta içinde de tamamen yuvayı terk ederler. Ancak her zaman aynı süreç söz konusu olmayabilir. Genel olarak en yaşlı olan yavru ilk olarak yuvayı terk eder. Ancak bazı durumlarda en küçük yavru, daha erken haftalarda diğer kardeşlerinden önce yuvadan ayrılabilir. Bu durum küçük yavruların, büyük kardeşlerini taklit etmesi sonucu gerçekleşir.

Renk mutasyonları

Tüm evcil muhabbet kuşları iki farklı renk tonuna sahiptir. Bunlardan ilki beyaz-bazlı renkler (mavi, gri, gri & beyaz), ikincisi ise sarı-bazlı (yeşil, sarı) renklerden oluşur. Günümüzde bilinen otuz iki farklı muhabbet kuşu renk mutasyonu mevcuttur. Bu sayede yüzlerce farklı kombinasyonda ve renkte yeni muhabbet kuşu üretimi yapılabilmektedir.

Konuşma özelliği

Erkek muhabbet kuşları, konuşma özellikleriyle en bilindik papağan türlerinden biridir. ABD'li Camille Jordan'ın sahibi olduğu, 1994 yılında ölen Puck adlı bir muhabbet kuşu, ezberlediği 1.728 kelime ile herhangi bir diğer kuştan daha çok kelime bilgisine sahipti. Puck'ın bu başarısı, onu 1995 Guinness Rekorlar Kitabı'na geçirdi.